Araştırma Makalesi | Açık Erişim
Türkiye Üstün Zekalı ve Dahi Çocuklar Eğitim Vakfı Dergisi 2025, Clt. 2(1) 28-53
Özel Yeteneklilerin Tipolojileri ve Akıl Yürütme Stilleri
ss. 28 - 53
Yayın Tarihi: Haziran 30, 2025 | Görüntüleme Sayısı: 0/0 | İndirilme Sayısı: 0/0
Özet
Bu çalışma, özel yetenekli bireylerin tipolojilerini ve akıl yürütme stillerini üç farklı model çerçevesinde kapsamlı şekilde inceleyerek, bireysel farklılıkların daha iyi anlaşılması ve desteklenmesine katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Araştırmada, "A Field Guide to Gifted Students" adlı kitapta yer alan öğrenci tipolojileri, Annette Moser-Wellman’ın "Dehanın Beş Yüzü" adlı eserindeki yaratıcı düşünme stilleri ve "Akıl Yürütme Stilleri Modeli" ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Her model, üstün yetenekli bireylerin bilişsel ve duygusal özelliklerini farklı açılardan analiz ederek, onların öğrenme ve düşünme süreçlerine dair önemli içgörüler sunmaktadır.
Araştırma doküman analizi yöntemiyle yürütülmüş, literatür taramasıyla üç model detaylı olarak incelenmiştir. Bulgular, bireylerin birbirinden oldukça farklı özellikler, düşünme biçimleri ve akıl yürütme tarzları sergilediğini ortaya koymuştur. Ayrıca her modelin eğitimcilere ve ailelere bireysel farklılıkları tanıma, yaratıcı ve eleştirel düşünceyi teşvik etme, uygun öğrenme ortamları oluşturma ve sosyal-duygusal destek sağlama konusunda pratik stratejiler sunduğu belirlenmiştir.
Sonuç olarak, bu üç modelin birlikte değerlendirilmesi; üstün yetenekli bireylerin tanılanması, desteklenmesi ve potansiyellerinin en üst düzeye çıkarılması için bütüncül ve esnek bir yaklaşımın gerekliliğini göstermektedir. Modellerin hem teorik temelleri hem de pratik uygulama önerileri, öğretmenler ve ebeveynler için yol gösterici niteliktedir. Araştırmanın bulguları, üstün yetenekli bireylerin eğitiminde bireysel farklılıkların tanınmasının ve çeşitli düşünme/akıl yürütme stillerine uygun ortamların sağlanmasının önemini ortaya koymuştur.
Anaktar kelimeler: Özel Yetenekliler, Tipoloji, Akıl Yürütme Stilleri
APA 7th edition
Duran, V. (2025). Özel Yeteneklilerin Tipolojileri ve Akıl Yürütme Stilleri. Türkiye Üstün Zekalı ve Dahi Çocuklar Eğitim Vakfı Dergisi, 2(1), 28-53.
Harvard
Duran, V. (2025). Özel Yeteneklilerin Tipolojileri ve Akıl Yürütme Stilleri. Türkiye Üstün Zekalı ve Dahi Çocuklar Eğitim Vakfı Dergisi, 2(1), pp. 28-53.
Chicago 16th edition
Duran, Volkan (2025). "Özel Yeteneklilerin Tipolojileri ve Akıl Yürütme Stilleri". Türkiye Üstün Zekalı ve Dahi Çocuklar Eğitim Vakfı Dergisi 2 (1):28-53.
Agell, C., & Kellogg, M. (2020). A field guide to gifted students: A teacher’s introduction to identifying and meeting the needs of gifted learners. Routledge.
Akkuş, M. (2006). Nef’i. TDV İslâm Ansiklopedisi. Retrieved from https://islamansiklopedisi.org.tr/nefi
Bostan, İ. (2007). Pîrî Reis. TDV İslâm Ansiklopedisi. Retrieved from https://islamansiklopedisi.org.tr/piri-reis
Brown, J. D. (1995). Mach’s principle before Einstein. In J. Barbour & H. Pfister (Eds.), Mach’s principle: From Newton’s bucket to quantum gravity (pp. xx-xx). Birkhäuser.
Campbell, J., Dunnette, M., Lawler, E., & Weick, K. (1970). Managerial behavior, performance, and effectiveness. McGraw-Hill.
Cohen, M. (2005). Wittgenstein’s beetle and other classic thought experiments. Blackwell Publishing.
Demir, S. (2024). Yaratıcı drama temelli stresle baş etme programının özel yetenekli öğrencilerin stresle baş etme becerilerine etkisi (Unpublished doctoral dissertation). İstanbul Üniversitesi.
Duran, V. (2017). Program geliştirme modelleri, çeşitli mantık yaklaşımları ve karmaşık sistemler. In VII. Mantık Çalıştayı Kitabı. Mantık Derneği Yayınları.
Duran, V., & Özer, B. (2017). Investigation of the reasoning styles of the university students. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-15.
Duran, V. (2019). Öğretmen adaylarının akıl yürütme stilleri, bilişsel çarpıtmaları ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi (Unpublished doctoral dissertation). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Duran, V., & Şentürk, Ş. (2019). Development of reasoning styles scale. Universal Journal of Educational Research, 7(5), 1205-1215. https://doi.org/10.13189/ujer.2019.070506
Duran, V., & Mertol, H. (2019). Investigation of the reasoning styles of the teacher candidates in terms of decision making styles, learning modalities, and gender (Süleyman Demirel University Education Faculty case). European Journal of Contemporary Education, 8(3), 489–505. https://doi.org/10.13187/ejced.2019.3.489
Duran, V., & Ekici, G. (2020). Investigation of reasoning styles and causal attributions for success of teacher candidates. OPUS International Journal of Society Researches, 16(Education and Society Special Issue), 5483-5507. https://doi.org/10.26466/opus.779768
Fordham, F. (2001). Jung psikolojisinin ana hatları (Trans. xx). Say Yayınları.
Heisenberg, W. (2000). Fizik ve felsefe (Trans. xx). Belge Yayınları.
Karadağ, F. (2016). Özel yetenekli bireylerin tanılanması ve tanılamaya yönelik alternatif değerlendirme araçları. Journal of International Social Research, 9(46), 561-573. https://doi.org/10.17719/jisr.20164622623
Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
Kaya, M. (1995). Farabi. TDV İslâm Ansiklopedisi. Retrieved from https://islamansiklopedisi.org.tr/farabi
King, J. P. (2002). Matematik sanatı. TÜBİTAK Yayınları.
King, S., Mason, B., Carducci, B., & Nave, C. (2020). Myers Briggs Type Indicator. In V. Zeigler-Hill & T. K. Shackelford (Eds.), Wiley encyclopedia of personality and individual differences: Vol. II. Measurement and assessment. John Wiley & Sons.
Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2019). Millî Eğitim Bakanlığı, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi. Retrieved from https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_10/07031350_BĠLSEM_yonergesi.pdf
Moser-Wellman, A. (2001). The five faces of genius. Penguin Group.
Mülayim, S. (2009). Sinan. TDV İslâm Ansiklopedisi. Retrieved from https://islamansiklopedisi.org.tr/sinan
Millon, T. (2012). On the history and future study of personality and its disorders. Annual Review of Clinical Psychology, 8(1), 1–19. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-032511-143113
Özer, B. (2011). Öğretmenlik mesleği. In F. Töremen (Ed.), Eğitim bilimine giriş (p. 278). İdeal Yayıncılık.
Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250. http://doi.org/10.33400/kuje.843306
Şahin, H., & Zorlu, A. (2022). Türkiye’de özel yetenekli bireyleri tanılama süreci ve tanılamada kullanılan yöntemler. Milli Eğitim Dergisi, 51(233), 863-885. https://doi.org/10.37669/milliegitim.788454
Sorensen, R. A. (1992). Thought experiments. Oxford University Press.
Tatcı, M. (2013). Yunus Emre. TDV İslâm Ansiklopedisi. Retrieved from https://islamansiklopedisi.org.tr/yunus-emre
Tümer, G. (1992). Biruni. TDV İslâm Ansiklopedisi. Retrieved from https://islamansiklopedisi.org.tr/biruni
Vigoureux, J.-M. (2005). Newton’un elmaları. Alkım Yayınları.
